Tag Archives: Gurmat

ਅਬ ਹਮ ਚਲੀ ਠਾਕੁਰ ਪਹਿ ਹਾਰਿ

ਜਦੋਂ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਸਾਰੇ ਯਤਨ ਅਸਫਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਜਦੋਂ ਆਪਣੀ ਸਮਰਥਾ ਦਾ ਹੰਕਾਰ ਟੁੱਟ ਜਾਏ, ਜਦੋਂ ਸੰਸਾਰੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਤੋਂ ਉਮੀਦਾਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਣ, ਉਦੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਜੰਗ ਲੜ ਰਹੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਾਰ ਪਰਤੱਖ ਦਿੱਖਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ । ਇਸ ‘ਹਾਰ’ ਉਪਰੰਤ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਇਸ ‘ਹਾਰ’ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਠਾਕੁਰ ਦੀ ਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਉਹ ਪੂਰਣ ਸਮਰਪਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਖਦਾ ਹੈ, “ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ, ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਭ ਕੁੱਝ ਤੇਰੇ ਹੁਕਮ ‘ਤੇ ਹੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਤੇਰਾ ਹੁਕਮ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਭਵਸਾਗਰ ਤੋਂ ਰੱਖ ਲੈ, ਤੇਰਾ ਹੁਕਮ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਡੋਬ ਕੇ ਮਾਰ ਹੀ ਦੇ ।”

ਅਬ ਹਮ ਚਲੀ ਠਾਕੁਰ ਪਹਿ ਹਾਰਿ ॥ ਜਬ ਹਮ ਸਰਣਿ ਪ੍ਰਭੂ ਕੀ ਆਈ ਰਾਖੁ ਪ੍ਰਭੂ ਭਾਵੈ ਮਾਰਿ ॥੧॥
(੫੨੭, ਮਹਲਾ ੪, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ) ।

– ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’

ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਤੇ ਗ਼ਮ ਵਿੱਚ ਝੂਲਦਾ ਮਨ

(ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’)

ਮਨ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ ਮਨਨ ਕਰਨਾ, ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ । ਇੱਛਾ ਜਾਂ ਕਾਮਨਾ ਵੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ਕਾਮਨਾ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਯਕੀਨ ਹੋਣਾ ਹੀ ‘ਆਸ’ ਜਾਂ ‘ਉਮੀਦ’ ਹੈ । ਕਾਮਨਾ ਪੂਰੀ ਨਾ ਹੋਣ ਦਾ ਖ਼ਦਸ਼ਾ ਹੋਣਾ ‘ਬੇਉਮੀਦੀ’ ਜਾਂ ‘ਨਿਰਾਸਤਾ’ ਹੈ । ਆਸ ਮਨ ਵਿੱਚ ‘ਖ਼ੁਸ਼ੀ’ ਦੀ ਲਹਿਰ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਬੇਉਮੀਦੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਗ਼ਮ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਕਾਮਨਾ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਜੀਵ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਾ ਕੋਈ ਟਿਕਾਣਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਉਹ ਇੰਝ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਉੱਚੀ ਉਡਾਰੀ ਪਿਆ ਲਾਉਂਦਾ ਹੋਵੇ ।

ਕਾਮਨਾ ਪੂਰੀ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਜੀਵ ਉਦਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਇਵੇਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੀ ਡੂੰਘੀ ਖੱਡ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਹੋਵੇ ।

ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਮਿਲ ਜਾਣੀ, ਜਾਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਉਮੀਦ ਹੀ ਬਣ ਜਾਣੀ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਮਨ ਨੂੰ ਉੱਚੇ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਡਾਰੀਆਂ ਲਾਉਣ ਲਈ । ਗ਼ਮ ਮਿਲ ਜਾਣਾ, ਜਾਂ ਗ਼ਮ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਖ਼ਦਸ਼ਾ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਣਾ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਮਨ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹਨੇਰੀ ਡੂੰਘੀ ਖਾਈ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਣ ਲਈ ।

ਇੱਕ ਆਮ ਜਿਹਾ ਇਨਸਾਨ ਕਦੇ ਆਪਣੀ ਸੀਮਿਤ ਜਿਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਉਡਾਰੀਆਂ ਲਾਉਣ ਦੇ ਭਰਮ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਦੇ ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਕਿਸੀ ਡੂੰਘੀ ਖਾਈ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਿਆ ਪਿਆ ਉਹ ਗ਼ਮ ਦੇ ਪਿਆਲੇ ਪੀ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕਦੇ ਸੁੱਖ, ਕਦੇ ਦੁੱਖ । ਕਦੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਾ ਮੌਸਮ, ਕਦੇ ਗ਼ਮਗੀਨ ਮਾਹੌਲ ।

ਉੱਚੀ ਉਡਾਰੀ ਤੇ ਡੂੰਘੀ ਖਾਈ ਦੇ ਵਿੱਚ ਝੂਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਣ ਮਨੁੱਖ । ਕਦੇ ਮਨ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਆਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਉੱਚਾ ਜਾ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਦੇ ਗ਼ਮ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਖਾਈ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਮਾਤਮ ਮਨਾਉਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।

ਕਬਹੂ ਜੀਅੜਾ ਊਭਿ ਚੜਤੁ ਹੈ ਕਬਹੂ ਜਾਇ ਪਇਆਲੇ ॥
(੮੭੭, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ)।

خوشی اور غم میں جھولتا من

(امرت پال سنگھ امرت)

من کا کام ہے منن کرنا، وچار کرنا. کامنا یا چاہت بھی من میں ہی پیدا ہوتی ہے

چاہت پوری ہونے کا یقین ہونا ہی امید ہے. چاہت پوری نہ ہونے کا خدشہ ہونا ہی بے امیدی ہے. امید دل میں خوشی کی لہر پیدا کرتی ہے. بے امیدی دل میں غم پیدا ہونے کی وجہ بن جاتی ہے

چاہت پوری ہو جائے، تو انسان کی خوشی کا کوئی ٹھکانہ نہیں ہوتا. وہ یوں محسوس کرتا ہے، جیسے آسمان میں اڑتا پھر رہا ہو

چاہت پوری نہ ہو، تو انسان اداس ہو جاتا ہے. وہ ایسے محسوس کرتا ہے، جیسے کسی گہری کھائی میں گر پڑا ہو

خوشی مل جانا، یا خوشی کی محض امید ہی ہو جانی بہت ہوتی ہے دل کو اونچے آسمان میں اڑنے کے لئے. غم ملا جانا، یا غم کا صرف خدشہ ہی ہو جانا بہت ہوتا ہے دل کو کسی اندھیری کھائی میں پھینکنے کے لئے

ایک ام انسان کبھی اپنی چھوٹی سی دنیا میں خوشیوں میں اونچا اڑنے کی غلط فہمی میں پڑا رہتا ہے اور کبھی اپنی چھوٹی سی زندگی کی کسی گہری کھائی میں گر کر وہ غم کے پیالے پی رہا ہوتا ہے. کبھی سکھ، کبھی دکھ. کبھی خوشی کا موسم، کبھی غمگین ماحول

اونچا اڑنے اور گہری کھائی کے بیچ جھولتا رہتا ہے ایک عام انسان. کبھی دل خوشی کے آکاش میں انچا جا پہنچتا ہے اور کبھی غم کی گہری کھائی میں پڑا ہوا معتم منانے لگتا ہے

Gurbani

ख़ुशी और ग़म मेँ झूलता मन

(अमृत पाल सिंघ ‘अमृत’)

मन का काम है मनन करना, विचार करना। इच्छा या कामना भी मन मेँ ही पैदा होती है।

कामना पूरी होने का यक़ीन होना ही आशा या उम्मीद है। कामना पूरी न होने का ख़दशा होना बेउम्मीदी या आशाहीन होना है। आशा मन मेँ ख़ुशी की लहर पैदा करती है। बेउम्मीदी मन मेँ ग़म पैदा होने की वजह बन जाती है।

इच्छा पूरी हो जाए, जो जीव की ख़ुशी का कोई ठिकाना नहीं होता। वह ऐसे महसूस करता है, जैसे आसमान मेँ ऊंची उड़ान भर रहा हो।

इच्छा पूरी न हो, तो जीव उदास हो जाता है। वह ऐसे महसूस करता है, जैसे किसी गहरी खाई मेँ गिर पड़ा हो।

ख़ुशी मिल जाना, या ख़ुशी की महज़ उम्मीद ही बंध जानी बहुत होती है मन को ऊंचे आसमान मेँ उड़ान भरने के लिए। ग़म मिल जाना, या ग़म की सिर्फ़ आशंका ही हो जानी बहुत होती है मन को किसी अँधेरी गहरी खाई मेँ फेंकने के लिए।

एक आम इन्सान कभी अपनी सीमित-सी दुनिया के आसमान मेँ खुशियों मेँ ऊंची उड़ानें भरने के भर्म मेँ पड़ा रहता है और कभी अपनी छोटी-सी ज़िन्दगी की किसी गहरी खाई मेँ गिरा हुआ वह ग़म के प्याले पी रहा होता है। कभी सुख, कभी दुख। कभी ख़ुशी का मौसम, कभी ग़मगीन माहौल।

ऊंची उड़ान और गहरी खाई के बीच झूलता रहता है एक साधारण व्यक्ति। कभी मन ख़ुशी के आकाश मेँ ऊंचा जा पहुंचता है और कभी ग़म की गहरी खाई मेँ पड़ा हुआ मातम मनाने लगता है।

कबहू जीअड़ा ऊभि चड़तु है
कबहू जाइ पइआले ॥
(८७७, श्री गुरु ग्रंथ साहिब जी)।

ਬੁਰੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ਤੋਂ ਬਚੋ

(ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’)

ਸੁਣਦੇ ਆਏ ਹਾਂ ਕਿ ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਪੈਣ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਬੁਰਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਪਰ, ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਹੀ, ਪਰ ਖ਼ੁਦ ਕੋਈ ਬੁਰਾ ਕੰਮ ਨਾ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ । ਕੀ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਦਾ ਬੁਰਾ ਨਤੀਜਾ ਮਿਲੇਗਾ ਹੀ?

ਜਿਵੇਂ ਚਾਵਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਖ ਨੂੰ ਮੋਹਲੀ ਨਾਲ ਕੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਵੇਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹੋਏਗਾ, ਜੋ ਕੁਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਬੈਠਦੇ ਹਨ । ਧਰਮ/ਨਿਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਕਰਨ ਦਾ ਲੇਖਾ ਲਏਗਾ ਹੀ । ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵਚਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਿੰਦਿਆਂ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ: –

ਮਹਲਾ ੫ ॥
ਕਬੀਰ ਚਾਵਲ ਕਾਰਣੇ ਤੁਖ ਕਉ ਮੁਹਲੀ ਲਾਇ ॥
ਸੰਗਿ ਕੁਸੰਗੀ ਬੈਸਤੇ ਤਬ ਪੂਛੇ ਧਰਮ ਰਾਇ ॥੨॥
(੯੬੫, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ)।

ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵੀ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਕਿ ਜੇ ਕਾਲਖ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਭਾਂਡਾ ਛੋਹ ਲਈਏ, ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਨਾ ਦਾਗ਼ ਲੱਗ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸਲਈ ਬੇਹਤਰ ਇਹ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਕਤ ਦੀ, ਧਰਮ ਤੋਂ ਡਿੱਗੇ ਹੋਏ ਵਿਅਕਤੀ (ਪਤਿਤ) ਦੀ ਸੰਗਤ ਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਏ । ਬਲਕਿ ਪਤਿਤ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਇੰਝ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ :-

ਕਬੀਰ ਸਾਕਤ ਸੰਗੁ ਨ ਕੀਜੀਐ ਦੂਰਹਿ ਜਾਈਐ ਭਾਗਿ ॥
ਬਾਸਨੁ ਕਾਰੋ ਪਰਸੀਐ ਤਉ ਕਛੁ ਲਾਗੈ ਦਾਗੁ ॥੧੩੧॥
(੧੩੭੧, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ)।

عبادت کے بغیر بچپن، جوانی اور بدھھپا بیکار

(امرت پال سنگھ امرت)

بچپن، جوانی اور بڑھاپا یہ تین الگ الگ مکام انسان کی زندگی میں آتے ہیں. بچپن کھیل کود میں ہی کب بیت گیا، اس کا انسان کو پتا ہی نہی چلتا. جوانی میں انسان اپنے کام دھندھوں اور دل کی خواہشیں پوری کرنے میں ہی لگا رہتا ہے. اس کو ہوش تب آتا ہے، جب بوڑھی امر میں وہ کوئی کام کرنے لائیک ہی نہی رہتا

بچپن بیت گیا کھیل کود میں، جوانی بیت گی کام دھندھے مے. اب بوڑھاپے میں بیماریوں نے گھیر لیا ہے. نہ بچپن میں، نہ جوانی مے اور نہ بوڑھاپے میں اپنے مالک خدا کو یاد کیا. بھگوان کی تو یاد آیی ہی نہی

گورو تیغ بہادر صاحب فرماتے ہیں ک خدا کے ذکر کے بنا، بھگوان کی یاد کے بنا بچپن، جوانی اور بڑھاپا بیکار ہی چلا گیا

Gurbani

भक्ति के बिना बचपन, यौवन और बुढ़ापा निरार्थक है

(अमृत पाल सिंघ ‘अमृत’)

बचपन, जवानी और बुढ़ापा, ये तीन अलग अलग मुकाम इंसान की ज़िंदगी में आते हैं। बचपन खेल-कूद में ही कब बीत गया, इस का इंसान को पता ही नही चलता। जवानी में इंसान अपने काम धन्धों और दिल की ख्वाहिशें पूरी करने में ही लगा देता है। इस को होश तब आता है, जब बूढ़ी उम्र वह कोई काम करने लायक ही नहीं रहता।

बचपन बीत गया खेल-कूद में। जवानी बीत गयी काम-धन्धे में। अब बुढ़ापे में बीमारियों ने घेर लिया है। न बचपन में और न जवानी में अपने मालिक ख़ुदा को याद किया। भगवान की तो याद आई ही नही।

गुरु तेग़ बहादुर साहिब फ़ुरमाते हैं कि ख़ुदा के ज़िक्र के बिना, भगवान की याद के बिना बचपन, जवानी और बुढ़ापा निरार्थक ही चला गया।

बाल जुआनी अरु बिरधि फुनि तीनि अवसथा जानि ॥
कहु नानक हरि भजन बिनु बिरथा सभ ही मानु ॥३५॥
(१४२८, श्री गुरु ग्रन्थ साहिब)।

ਭਗਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਪਨ, ਜਵਾਨੀ ਤੇ ਬੁਢਾਪਾ ਬੇਅਰਥ

(ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’)

ਬੱਚਪਨ, ਜਵਾਨੀ ਤੇ ਬੁਢਾਪਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਅਲਗ-ਅਲਗ ਮੁਕਾਮ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਬਚਪਨ ਖੇਲ-ਕੁੱਦ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਦੋਂ ਬੀਤ ਗਿਆ, ਇਸ ਦਾ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਚਲਦਾ । ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਨ ਆਪਣੇ ਕੰਮ-ਧੰਧਿਆਂ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਖ਼ਾਹਿਸ਼ਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲਗਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਸ਼ ਤਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਬੁੱਢੀ ਉਮਰੇ ਉਹ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਜੋਗਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ।

ਬਚਪਨ ਬੀਤ ਗਿਆ ਖੇਲ-ਕੁੱਦ ਵਿੱਚ । ਜਵਾਨੀ ਬੀਤ ਗਈ ਕੰਮ-ਧੰਧਿਆਂ ਵਿੱਚ । ਹੁਣ ਬੁਢਾਪੇ ਵਿੱਚ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਨੇ ਘੇਰ ਲਿਆ ਹੈ । ਨਾ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ, ਨਾ ਜਵਾਨੀ, ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬੁਢਾਪੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮਾਲਿਕ ਖ਼ੁਦਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ । ਰੱਬ ਦੀ ਤਾਂ ਯਾਦ ਆਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ।

ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦੁਰ ਸਾਹਿਬ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਖ਼ੁਦਾ ਦੇ ਜ਼ਿਕਰ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ, ਰੱਬ ਦੀ ਯਾਦ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਬਚਪਨ, ਜਵਾਨੀ ਤੇ ਬੁਢਾਪਾ ਬੇਅਰਥ ਹੀ ਚਲਾ ਗਿਆ ।

ਬਾਲ ਜੁਆਨੀ ਅਰੁ ਬਿਰਧਿ ਫੁਨਿ ਤੀਨਿ ਅਵਸਥਾ ਜਾਨਿ ॥
ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਭਜਨ ਬਿਨੁ ਬਿਰਥਾ ਸਭ ਹੀ ਮਾਨੁ ॥੩੫॥
(੧੪੨੮, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ)।